Hoe Johan Vollenbroek stikstof tot staatsvijand maakte

Ineens stond eind 2019 Nijmegenaar Johan Vollenbroek volop in de belangstelling. Al eerder procedeerde hij tegen kolencentrales, biomassacentrales en raffinaderijen. Toch zal Vollenbroek vooral de boeken ingaan als de man die een einde maakte aan het Programma Aanpak Stikstof (PAS).

Van ‘milieufreak’ tot ‘held’. Uit de online comments onder een willekeurig interview met Vollenbroek blijkt hoe de stikstofcrisis Nederland verdeelt. Voor- en tegenstanders buitelen over hem heen als muizen over een brok kaas. “Het is een gekkenhuis”, zegt zijn partner Mieke terwijl ze me binnenlaat. Zojuist is Vollenbroek gevraagd deze avond bij Jinek aan te schuiven, een verzoek dat hij zal weigeren. Later in het gesprek wimpelt hij een nieuwe beller af: “Hart van Nederland. Die bel ik dus niet terug.”

Het grote publiek maakte voor het eerst kennis met Vollenbroek toen de Raad van State bepaalde dat het Programma Aanpak Stikstof (PAS) in strijd was met de Europese Vogel- en habitatrichtlijn. Het PAS maakte het mogelijk ‘op de pof’ stikstof uit te stoten in de nabijheid van Natura2000-gebieden, op grond van de papieren belofte die uitstoot op een later moment te compenseren. Alle vergunningaanvragen die gedaan waren op basis van het PAS, naar verluidt zo’n 18.000, kwamen stil te liggen. Nederland ging ‘op slot’, riepen tegenstanders.

Struisvogelpolitiek

Op de vraag hoe het voelt om deze slag gewonnen te hebben, glimlacht hij voorzichtig. “Het geeft een goed gevoel. Maar dat het een grote schok voor Nederland is, dat is flauwekul. Ze hadden dit aan kunnen zien komen. Al in 2015 bleek uit een uitspraak van de Raad van State dat het heel tricky zou worden om dit beleid te blijven volgen. Toch ging staatssecretaris Sharon Dijksma ermee door. In 2017 heeft de Raad van State aan het Europese Hof gevraagd hoe ze de habitatrichtlijn in dit kader moet interpreteren. Het antwoord in november 2018 was: ‘heel strak’. Daarbij vermeldden ze precies de bezwaren die wij hadden. Toen we dat zagen, dachten we, nou, die PAS gaat het niet worden.” Dat inzicht was aan het ministerie niet besteed. “Er lagen vier plannen, maar geen ervan hield er rekening mee dat het PAS onderuit zou worden gehaald.”

Een flink staaltje struisvogelpolitiek, zo lijkt het, waarvan de milieuactivist de schuld krijgt. “Het curieuze ervan is: wij hebben nooit geprocedeerd tegen de bouw, omdat de stikstofemissie daarvan relatief heel erg beperkt is. Verkeer en veehouderij gijzelen de bouw op dit moment. Daar hebben projectontwikkelaars zelf voor gekozen, door vergunningen onder de PAS aan te vragen: dat vonden ze wel handig. En nu het misgaat, nu mekkeren ze. Ga gewoon door met bouwen, maar dan stikstofloos, dus zonder aardgasflauwekul.”

‘Dat wij deze juridische strijd moeten voeren, is het faillissement van het openbaar bestuur.”

Failliet van openbaar bestuur

Tegen het frame dat Vollenbroek de persoon is die Nederland heeft stilgelegd, wil hij graag een ander verhaal stellen. “Als het lekt komt het meestal door het dak. De problemen die nu optreden zijn het gevolg van politieke keuzes. Het PAS is ingesteld terwijl het kabinet en Tweede kamer wisten of konden weten dat het niet deugde. Minister Van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat, VVD) zei laatst dat ze nu een ‘list’ moest verzinnen. Hebben we daarvoor ministers? Om een list te verzinnen zodat ze de wetgeving kunnen omzeilen?” Te midden van de zelf veroorzaakte stikstofcrisis blijft de VVD zichzelf doodleuk de ‘vroempartij’ noemen en breekt minister Bruins (Medische Zorg en Sport, VVD) een lans voor de Formule 1 in Zandvoort. “Fouter kun je het niet verzinnen.”

“Als de landelijke overheid zich met zo’n PAS al niet aan de wet houdt, waarom zouden provincie en gemeenten dat dan wel doen? Op 29 mei vernietigde de Raad van State het PAS. Toch werd er begin juni in Friesland nog een vergunning afgegeven op grond van het PAS. Wat was de reactie van de provincie op ons bezwaarschrift? ‘We hebben kennisgenomen van het besluit van de Raad van State, maar het belang van de boer ging toch even voor.’”

Het duidelijkste bewijs voor de slechte prioritering, ziet hij in het bestaan van het ministerie van Landbouw. “Tot zes jaar geleden viel de landbouw onder het ministerie van Economische Zaken. Nu heeft de sector een eigen ministerie, terwijl ze maar goed zijn voor 1,6% van het BNP. En het ministerie van VROM (Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer) is afgeschaft! Hoe duidelijk wil je het hebben? Je moet niet onderaan beginnen; op landelijk niveau zit het fout.” 

Johan Remkes

Vollenbroek vertelt gepassioneerd, onuitputtelijk verwijzend naar rechtszaken en politieke besluiten. Het is bijna onmogelijk niet verontwaardigd te raken over de misstanden en miskleunen die hij oplepelt. Een lichtpuntje is de commissie Remkes, die een dag na ons gesprek haar voorlopige aanbevelingen bekend zal maken. Een spannend moment, al zijn de voortekenen goed. In de pers wordt gespeculeerd over het terugschroeven van de maximumsnelheid en het inperken van de veestapel. Met weer een nauwelijks zichtbaar ondeugend glimlachje: “Laten we positief zijn. Ik denk dat hij al mijn aanbevelingen overneemt. Dan ben ik tevreden.’

Toch is hij een paar dagen later teleurgesteld. In diverse media bestempelt hij het advies als ‘veel te vaag’ en noemt hij het ‘onbegrijpelijk’ dat Remkes niets zegt over de vliegvelden en kolen- en biomassacentrales. Want naast verkeer en intensieve veeteelt, zijn dat de andere grote bronnen van stikstofuitstoot. In die hoek kunnen we daarom zijn volgende rechtszaken verwachten.

Vliegveld Lelystad als dronespeelplaats

Met behulp van een verzoek in het kader van de Wet Openbaar Bestuur kwam Vollenbroeks Mobilisation for the Environment (MOB) er onlangs namelijk achter dat Schiphol niet over een natuurvergunning beschikt. “Ze konden hem niet vinden, dus ga er maar vanuit dat er geen is.” Het verweer van Schiphol: we bestaan al honderd jaar, dus we hebben er geen nodig. Vollenbroek: “Alle uitbreidingen na 2004 hadden een vergunning moeten hebben en zijn dus illegaal.”

Ook andere vliegvelden blijken niet te beschikken over een natuurvergunning. “Lelystad heeft niet eens een vergunning voor de bestaande vluchten. En als we zouden willen zouden we ook de bouw van een nieuwe pier in Eindhoven stil kunnen leggen. Waarom mag een sloot niet worden uitgebaggerd en mag een vliegveld wel een pier bijbouwen?”

Als het aantal vliegbewegingen vermindert, wordt zowel de stikstof- als de CO2-uitstoot beperkt. “Is het een mensenrecht, dat je voor een tientje naar Alicante kunt vliegen? Ik dacht het niet. Schiphol stoot minstens net zo veel stikstofoxiden uit als de vier raffinaderijen bij Pernis samen.” MOB wil daarom bereiken dat Schiphol teruggaat naar 400.000 vluchten en voorkomen dat Lelystad Airport opengaat voor lijn- en chartervluchten. “Maak daar een mooie dronespeelplaats van! Hartstikke leuk! Kan je er daar mee scheuren, hoeven ze niet boven de Veluwe te hangen.”

Kritiek op GroenLinks

Johan Vollenbroek is niet het type dat een blad voor de mond neemt. Het kabinet Rutte-III bestaat uit ‘kleuters’, Schiphol is een ‘staat in een staat’, de omgevingsdienst ‘incompetent’. Als we over energiecentrales komen te spreken, neemt hij ook GroenLinks op de korrel.

“Biomassacentrales zijn een heel groot probleem aan het worden. Daarbij speelt GroenLinks een verschrikkelijk zwakke, om niet te zeggen destructieve rol. Het gebeurt in alle gemeentes: Harriët Tiemens stemde voor de biomassacentrale hier in Nijmegen, in Diemen ging de GroenLinks-wethouder er ook in mee.”

GroenLinks ondersteunt in principe alleen de stook van rest- en afvalhout, breng ik daar tegenin, maar Vollenbroek is op stoom. “Het is een drama: voor die centrale in Diemen worden bomen gehakt in Canada. Dat staat gewoon in de aanvraag!” “Al die bomen verdwijnen”, roept Mieke duidelijk geëmotioneerd van de andere kant van de tafel, “en we hebben ze zo hard nodig.” Vollenbroek: “Het stoken van afvalhout en resthout, dat is prima. Maar dat kan ook in een afvaloven zoals die van de ARN in Weurt, want die heeft een veel betere rookgasreiniging dan de centrales die nu worden gebouwd.”

Stikstofbank

GroenLinks-raadslid Volkert Vintges pleitte onlangs in De Gelderlander voor het salderen van de stikstofuitstoot met behulp van een stikstofbank, waarin de overheid uitstootrechten opkoopt, afroomt en doorverkoopt. Ook daarbij zet Vollenbroek kanttekeningen. “Wat hij er niet bij vertelt is dat zo’n stikstofbank al heeft bestaan en aan corruptie ten onder is gegaan. Alles wat er binnenkwam werd drie keer opnieuw uitgegeven. In de habitatrichtlijn staat dat er alles aan moet worden gedaan om Natura2000-gebieden terug te brengen naar de staat ‘goed’; die zijn nu vaak ‘matig’ of ‘slecht’. Met saldering alleen blijft de uitstoot gelijk en voldoe je dus niet aan die richtlijn. Zonder een heleboel andere uitstootbeperkende maatregelen zal dat plan het juridisch dus niet redden.”

Parkeren

Wat de politiek niet lukt, lukt het relatief kleine MOB  wel. “Het vergunningenstelsel functioneert niet, luchthavens hebben geen vergunning, er wordt niet gehandhaafd; er gebeurt niets, tenzij Johan procedeert. Dat is toch het failliet van het openbaar bestuur? De overheid zou zich aan de wet moeten houden. Als dat zo was, hadden wij helemaal geen bestaansrecht.”

Politieke en ambtelijke onwil, tegenargumenten die geen hout snijden en zelfs bedreigingen, je zou er gefrustreerd van raken. Maar zover laat Johan het niet komen. Mieke: “Als ik zie waar hij af en toe mee te maken krijgt, daar zou ik idioot van worden, maar Johan kan heel goed ‘parkeren’.” “Ik raak niet gefrustreerd,”, beaamt Vollenbroek, “ik vertel het alleen heel duidelijk. Daarom komt het gefrustreerd over.” Mieke: “Je praat heel snel en gedreven.” “Dat komt omdat we een beetje voort moeten maken. Ik moet nog vier journalisten terugbellen.”

“Is het niet steeds vermoeiend om hetzelfde verhaal te vertellen?”, vraag ik nog. “Nee hoor, dat doe ik ook niet. Jij bent de laatste.” Helaas, daarin krijgt hij dit keer géén gelijk.

Reacties zijn gesloten.