Peerke Donders: Lokale volksheld wint de wereld
Pater Petrus Donders wordt in zowel Suriname als Nederland bewonderd en aanbeden. Als het aan publicist Paul Spapens ligt, wordt ‘Peerke’ zelfs de patroon van de mondialisering. Een heiligverklaring moet hem wereldwijd bekendheid geven, maar daarvoor is een tweede wonder nodig. ‘Peerke hoeft zich voor ons niet te bewijzen.’
Peerke Donders
Lokale volksheld wint de wereld
Wie aan Surinamers in Nederland denkt, denkt niet snel aan Tilburg. Toch kent ook deze zesde stad van Nederland een aanzienlijke Surinaamse gemeenschap: 3.300 van de 210.000 inwoners zijn van Surinaamse komaf. Met name Marrons hebben in het kielzog van ‘de Fraters van Tilburg’, vaak met het oog op vervolgonderwijs, hun weg naar de Noord-Brabantse stad gevonden. Een groot gedeelte van hen is neergestreken in Tilburg Noord, een stadsdeel waarvan 31 procent van de inwoners door Centraal Bureau voor Statistieken wordt getypeerd als ‘niet-westerse allochtoon’ en waarvan het aanzicht wordt bepaald door hoogbouw.
Het is daarom opmerkelijk dat juist naast een minuscuul oud-Brabants arbeidershutje aan de rand van deze wijk de Surinaamse vlag wappert. Het is het geboortehuis van pater Petrus Donders – althans, een replica daarvan. De zalige ‘Peerke’ Donders wordt aan beide kanten van de oceaan bewonderd en aanbeden en slaat daarmee een brug tussen Tilburg en Suriname.
Multiculturele samenleving
Maar de reikweidte van Peerke is veel groter, ervaart journalist Paul Spapens. “Hoewel in een stad als Tilburg de ontkerkelijking vrijwel volledig is, is Peerke nog steeds dé icoon van de stad, de bekendste en populairste Tilburger aller tijden. De katholieke pater heeft niet alleen de secularisatie doorstaan, hij weet ook immigranten te interesseren. Autochtoon en allochtoon ontmoeten elkaar niet in Allah of God, daarvoor zijn de verschillen te groot. Wij propageren daarom Peerke Donders als patroon voor de multiculturele samenleving. Hij is een middel om culturen bij elkaar te brengen, zodat we samen aan een toekomst kunnen werken. Want er is maar één toekomst, en dat is een gezamenlijke.”
Spapens schreef een waslijst aan boeken over immaterieel erfgoed en volkscultuur in de Nederlandse provincie Noord-Brabant en is bestuurslid van de Stichting Petrus Donders Tilburg. Die stichting beheert het Peerke Donders Park, dat bestaat uit het geboortehuis, een kapel, een kruisweg en sinds 2009 ook een museum. Hij vertelt waarom de figuur Peerke Donders volgens hem zo tot de verbeelding spreekt.
“Tilburg is een industrie- en arbeidersstad met een arm verleden. Peerke was een eenvoudige weversjongen met een zwakke gezondheid en was bovendien niet de slimste. Mensen kunnen zich gemakkelijk met hem indentificeren.” Daarnaast is Donders nog op een andere manier aan de Tilburgse identiteit gekoppeld. “In de Tweede Wereldoorlog had Tilburg een strategische ligging en de kans op vernietiging was groot. Dus veel mensen baden tot Maria en Petrus Donders. Tilburg bleef gespaard en werd uitgerekend bevrijd op de geboortedag van Peerke: 27 oktober.”
Hoewel Peerke een katholieke geestelijke was, is hij volgens Spapens geschikt om de barrières in de multiculturele samenleving te slechten. “De katholieke kerk kent 25000 heiligen, maar geen ervan is patroon van de multiculturele samenleving, terwijl de kerk toch mondiaal is. Peerke is naar Suriname gegaan en heeft zich ingezet voor de melaatsen, de minsten van de minsten in de samenleving. Niemand anders bekommerde zich over hen. Hij vertegenwoordigt daarmee universele waarden: je hoeft geen christen te zijn om dat te zien. Daarom hebben we het museum ook gewijd aan de werken van barmhartigheid, daarin kan iedereen zich vinden.”
Eenvoudig
Het weefgetouw in het huisje herinnert aan de eenvoudige oorsprong van Peerke. Hij werd in 1809 geboren als oudste zoon in een arm weversgezin. Al op jonge leeftijd wist hij dat hij priester wilde worden, maar dat was financieel niet haalbaar. Bovendien had hij er de intellectuele capaciteiten niet voor. Op voorspraak van een pastoor werd hij toch toegelaten op het seminarie, maar dan als leerling-knecht. Zijn gebrekkige studievaardigheden compenseerde hij met een sterk geloof en een opmerkelijke vroomheid, waardoor hij uiteindelijk toch tot priester werd gewijd. Toen er een oproep werd gedaan om met de missie naar Suriname vertrekken, was hij de enige die daaraan gehoor gaf. Op 16 september 1842 kwam hij aan in Paramaribo, waar hij dertien jaar als kapelaan werkte. Daarna startte hij zijn werk voor de Hansenpatiënten in Batavia, waarmee hij zo bekend is geworden. Hij stierf in de melaatsenkolonie op 14 januari 1887 aan een nierontsteking, zonder zelf ooit lepra te hebben gekregen. In eerste instantie werd hij begraven in Batavia, in 1921 is hij bijgezet in de Petrus en Paulus Kathedraal in Paramaribo.
Heilig
Hoewel de kerk verering verbiedt van mensen die niet zalig of heilig zijn verklaard, werd al tijdens Donders’ leven over hem gesproken als over een heilige. Zijn overste bewaarde zelfs wat haren van hem in zijn bureaulade. Vooruitlopend op een heiligverklaring begon de congregatie der redemptoristen, waartoe Donders had behoord, al snel na zijn dood met het aankopen van de geboortegrond, om daar later een bedevaartsoord van te kunnen maken. Het ouderlijk huis was toen al afgebroken; de replica stamt uit 1931. Aan het water uit de put naast het huis – die pas geslagen was nadat Peerke naar Suriname was getrokken – werd door gelovigen een genezende kracht toegeschreven, tegen de leer van de kerk in. Het erf wordt ook nu nog in de volksmond ‘het heiligdom aan de Heikant’ genoemd. Maar een echte heilige is Peerke nog steeds niet.
Pas in 1982 werd Peerke door paus Johannes Paulus II zalig verklaard, op basis van de genezing van Lowieke Westland (zie kader). Een wonder waar ook Spapens van onder de indruk is. “Ik ben een journalist en dus kritisch ingesteld. Ik heb me goed ingelezen en de bewijzen ingezien. Dat zijn geen vage bronnen, maar concrete foto’s. Ik kan alleen maar beamen dat het een wonder was. Heel bijzonder.”
Kapel
Sinds 1923 staat er naaste het geboortehuis van Donders een kapel. De architect, Jos Donders, liet zich inspireren door de missiekerkjes zoals deze ook in Suriname werden neergezet. Op de fundering van rode bakstenen na is het Rijksmonument volledig van hout. Het interieur oogt eenvoudig; het godshuis werd aanvankelijk ingericht als noodkapel en pas na de zaligverklaring aan Donders opgedragen. In het koor en boven de deur hangen grote schilderijen van de zalige. Een stukje been van Peerke is opgebaard in een vergulde monstrans.
De notities in het gastenboek geven een beeld van de bezoekers van de kapel. Op de laatste beschreven bladzijdes wordt Peerke aangeroepen om te bidden voor het zielenheil van de slachtoffers van de vliegramp in Oekraïne, of voor de spoedige verkoop van een huis. Iets verder terug: ‘Peerke, dank je wel voor wat je voor Suriname hebt betekend, voor de zorg en de liefde voor mijn melaatse landgenoten.’
“Sommige mensen komen hier iedere dag”, vertelt kosteres Carla Doekhi-Mahabier, geboren in Paramaribo. “Er komen ook mensen met hoofddoeken; dat vind ik heel bijzonder. Er waren dit jaar acht of negen huwelijken, ook van niet-katholieken. Waarom ze hier komen? Misschien vanwege de eenvoudige uitstraling van de kapel.”
Hoewel Doekhi-Mahabier van huis uit hindoe is, speelt Peerke een belangrijkere rol in haar leven. “De opa van mijn man was priester en zijn moeder was dus ook christen. Mijn schoonfamilie had in Suriname een bakkerij en gaf brood aan de inheemsen aan de Coppenamerivier in ruil voor vis. Als ze bij Batavia waren mochten de kinderen daar niets aanraken; het was een verdoemde plek, het was één grote begraafplaats.” Eenmaal in Nederland kwam haar schoonmoeder vaak in de kapel om te bidden. En het sprak vanzelf dat bij de eerste vakantie naar Suriname ook Batavia werd aangedaan. Dat bezoek maakte een onuitwisbare indrukop Doekhi-Mahabier. “Het was er warm, klam en helemaal verlaten. Ik hoor nog steeds het geritsel van de bladeren in de wind. We hebben Peerkes graf daar schoongemaakt, al lag hij daar al lang niet meer begraven. Ik kan niet uitleggen waarom dat zo bijzonder was.”
Inmiddels is Peerke niet meer weg te denken uit haar leven. “Mijn man en ik hebben de Peerke Dondersverering nieuw leven ingeblazen. In 2004 hebben we in samenwerking met de congregatie van Norbertijnen in Tilburg een bedevaart vanuit Nederland naar Batavia georganiseerd. In 2016 zal al weer de negende plaatsvinden. Hoe we dat voor elkaar hebben gekregen? Dat moet wel met kracht van boven geweest zijn.”
“Wij hopen op een wonder uit het Caribisch gebied”
Heiligverklaring
Dat de resten van Petrus Donders een bedevaartsplaats zijn geworden, is een van de redenen dat de Petrus en Paulus Kathedraal eerder dit jaar tot basiliek kon worden verheven. Bij de plechtigheid nodigde de nuntius van het vaticaan in Suriname gelovigen uit om wonderen te melden die aan Petrus Donders toegeschreven kunnen worden. Met een nieuw wonder kan Peerke namelijk heilig verklaard worden. Waar een zalige alleen op beperkte schaal, binnen enkele bisdommen of congregaties, mag worden vereerd, kan een heilige overal ter wereld in het openbaar worden geëerd. Die status straalt af op de heiligdommen in Suriname en Nederland, en geeft bovendien wereldwijde bekendheid. Dat maakt hem als patroon van de globalisering wel zo geloofwaardig.
Ook achterin in het tijdschrift dat de stichting Vrienden Petrus Donders uitgeeft, staat daarom steevast een oproep om eventuele wonderen kenbaar te maken. “Dat is niet geforceerd”, verdedigt Spapens. “Op die manier attenderen we mensen erop: laat even weten of je iets wonderwaardigs weet. Volgens ons verdient hij het om heilig verklaard te worden.”
Iets is een wonder wanneer iemand een niet ingebeelde, blijvende ziekte heeft en daarvan geneest. En als aangetoond kan worden dat dat is gebeurd door Peerke Donders aan te roepen. Dat wonder moet bovendien, zo bleek pijnlijk, ná de zaligverklaring hebben plaatsgevonden. “Een jaar of acht geleden hadden we een goed wonder”, bekent Spapens spijtig. “Daarmee zijn we naar Rome gegaan. De postulaat van de commissie heiligverklaring begon te lachen. Hij zei dat het een goed wonder was, maar we hadden pech, het was van vóór 1982’.”
Desondanks gaat de zoektocht door. “Er zijn wel wonderen, het is tegenwoordig alleen bijzonder moeilijk om een wonder bewezen te krijgen”, erkent Spapens. “Probeer maar eens een Finse specialist in een Nederlands academisch ziekenhuis ervan te overtuigen dat een genezing een wonder is van een Nederlandse volksicoon. Wij hopen daarom op een wonder uit Suriname of het Caraïbisch gebied.”
Er is een lichtpuntje. Volgens Spapens is het al een wonder dat Donders in die 27 jaar in Batavia geen lepra heeft opgelopen. Vorig jaar werd zijn skelet met het blote oog onderzocht op sporen van lepra door hoogleraren van de Vrije Universiteit Amsterdam. De uitslag van het dna-onderzoek dat toen is gestart, wordt dit jaar nog verwacht. “Die willen we in Paramaribo bekendmaken”, aldus Spapens.
Wellicht brengt het de zalige een stap dichter bij een heiligverklaring. Wellicht maakt het ook de officiële en wereldwijde erkenning van Donders als patroon van de mondialisering mogelijk. Wat de uitslag van het onderzoek ook moge zijn, en wat het Vaticaan ook moge beslissen, voor veel Tilburgers en Surinamers is Peerke Donders al een heilige. Doekhi-Mahabier: “Peerke hoeft zich voor ons niet te bewijzen. Hij staat op de eerste plaats in ons leven.”
Kader: Lowieke Westland
Petrus Donders dankt zijn zaligverklaring aan de wonderbaarlijke genezing van Lowieke Westland. Lowieke werd in 1928 geboren en kreeg op jonge leeftijd een hardnekkige en pijnlijke ontsteking in zijn knie. Na een eerste chirurgische ingreep werd de wond opengehouden zodat het pus eruit kon lopen. Op voorschrift van de dokter gebruikten zijn ouders een natte zwachtel om de knie te verbinden. Zij weekten die in het water uit de put naast Donders’ geboortehuis en vroegen Peerke in hun gebeden om voorspraak. Na drie maanden, op de ochtend van de geplande tweede operatie, bracht een buurvrouw hem naar het ziekenhuis. Daar werd het tweetal door de verbijsterde artsen huiswaarts gestuurd: Lowieke was genezen.
Gepubliceerd in Parbode, oktober 2014