Tineke Strik: ‘Ik wil de feiten terug in de politiek’
Het zijn roerige tijden. Op klimaatgebied lijkt GroenLinks de wind mee te hebben. Als het gaat om humanitaire opvang van asielzoekers, fietst de partij ertegenin. Als de kiezer het wil, verruilt universitair hoofddocent migratierecht Tineke Strik in juli haar baan aan de RU en haar zetel in de Eerste Kamer voor het Europees Parlement. Daar wil ze ten strijde trekken tegen fact-free politics, de ondermijning van de rechtsstaat en de schending van mensenrechten.
De uitslag van de provinciale statenverkiezing dreunt nog na in de gangen van de rechtenfaculteit van de RU, wanneer de Groene Peperclip spreekt met Tineke Strik. Enerzijds kan GroenLinks nu rekenen op negen zetels in de Eerste Kamer, anderzijds was er die monsterlijke zege voor Forum voor Democratie. “Het is verontrustend wat dat zegt over het politieke klimaat in het land”, zegt de universitair hoofddocent migratierecht en scheidend voorzitter van de Eerste Kamerfractie. Ze kijkt zorgelijk. “Mensen bewegen zich naar de flanken. Hoe breng je ze weer samen?”
Eerste Kamer
De flink gegroeide fractie die ze achterlaat, zal aan de slag moeten in een gepolariseerd landschap. Het wordt een spannende tijd voor haar opvolgers, nu het kabinet geen meerderheid heeft in de Eerste Kamer. “Het wordt politieker”, voorspelt Tineke Strik, plots met een twinkel in haar ogen die de liefde voor politiek verraadt. “Als het kabinet onze steun wil voor een wet, dan moeten de onderhandelingen daarover al in de Tweede Kamer of zelfs al op het ministerie beginnen.” Samenwerking met de Tweede Kamerfractie is nu extra van belang, omdat het kabinet een aantal belangrijke beslissingen, zoals de pensioenwetgeving en de klimaatvoorstellen, voor zich uit heeft geschoven. “Die wetten moeten er gewoon volgend jaar komen. Van Forum hoeven ze niets te verwachten, die partij wil zo snel mogelijk nieuwe verkiezingen, dus moeten ze wel naar ons kijken. Wij zijn bereid om compromissen sluiten, maar dan moeten er nu wel radicale keuzes gemaakt worden. Het alternatief is verlamming in de besluitvorming. Dus wat je er ook van vindt, de Eerste Kamer blijft ertoe doen.”
Moeilijke afweging
Ze zal het van een afstand moeten volgen. Tineke Strik verlaat de Eerste Kamer, waar ze sinds 2007 een zetel bekleedde en vanaf 2015 fractievoorzitter is. De stap naar Europa lijkt logisch voor een universitair hoofddocent migratierecht met een dergelijk politiek cv. Toch had ze er zelf niet zozeer meer op gerekend. Tien jaar geleden moest ze Judith Sargentini op de kieslijst voor het Europees Parlement voor zich laten. Ze stond haar tweede plaats af aan Bas Eickhout, zodat er niet twee kandidaten met een vergelijkbaar profiel bovenaan de lijst stonden. Wel bleef ze actief in de Raad van Europa, waarvoor ze rapporten schrijft over allerlei onderdelen van het migratiebeleid. Ze had al besloten dit jaar de Eerste Kamer te verlaten en zich volledig op de wetenschap te concentreren, toen Jesse Klaver en Bas Eickhout bij haar aanklopten. Die stelden haar opnieuw voor de keuze. “Dat heb ik een moeilijke afweging gevonden. Enerzijds trok Europa, want je kunt daar ook echt dingen veranderen: alle wetgeving op het gebied van migratie wordt daar gemaakt. Anderzijds moest ik de wetenschap achterlaten, dat vind ik wel echt het moeilijkst. Nu ben ik heel erg gemotiveerd, omdat het belangrijk is dat ons geluid in Europa gehoord wordt. En omdat ik mijn kennis daar kan benutten.”
Tineke Strik in gevecht voor de feiten
Ze is er hard nodig, want op het gebied van migratie fietst GroenLinks tegen de wind in. “Zeker in het Europese Parlement, met alle rechts-populisten die daar binnenkomen. Die werken zo met beelden, dat het niet meer uit lijkt te maken wat de feiten zijn. Wat ik vooral wil proberen is die fact-free politics terug te dringen. Natuurlijk is het goed om na te denken over hoe je iets kunt overbrengen, maar beleid en politieke keuzes moeten gestoeld zijn op de realiteit, en uiteraard op de fundamentele waarden van Europa.”
“De belasting door asielzoekers in Europa wordt heel erg overdreven. Er zijn over de hele wereld 65 miljoen vluchtelingen. Bijna 90 procent daarvan zit in de buurlanden van de conflictgebieden: in Libië, Jordanië, Sudan, Turkije. In Europa willen we het liefst zelf kiezen wie we over laten komen. Andere landen kunnen zich dat niet permitteren, die moeten er gewoon mee dealen. Wij kunnen echt wel ons deel nemen, maar dan moeten we het beter organiseren.”
Gelijke verdeling van asielzoekers
Hoe moet dat beleid er dan uitzien als het gaat om migratie? “We hebben best goede wetgeving, maar het probleem is dat die niet wordt nageleefd. De grote splijtzwam in Europa is slechte verdeling van asielzoekers. Wat mij betreft moeten de asielzoekers die het grondgebied van Europa bereiken zo snel mogelijk worden verdeeld. Of je dat gaat doen in de lidstaten, of vanuit centra aan de Europese grenzen, dat is meer een kwestie van uitvoering.” Het principe dat iedereen voor evenveel asielzoekers verantwoordelijk is, moet leidend zijn. “Anders overtuig je de zuidelijke landen er niet van dat zij hun systeem moeten verbeteren. Nu hebben ze er zelfs een belang bij dat hun systeem niet werkt, omdat mensen dan doorreizen naar andere landen.”
Er wordt te makkelijk geroepen dat mensen die uit zee worden gevist, teruggebracht moeten worden naar de Afrikaanse kust. “Daar is geen veiligheid, er zijn geen normen, er is geen asielsysteem. Vanaf het moment dat jij mensen oppakt en je daarmee bemoeit, dan heb je de verantwoordelijkheid dat jouw eigen normen en waarden niet worden geschonden. Daarom zie je nu bijvoorbeeld dat de Libische kustwacht wordt betaald en getraind om mensen te redden en in Libië te houden. Italië kan dan zeggen: ‘wij hebben ze niet aangeraakt’. Dat is een veel te kortzichtige kijk op verantwoordelijkheid. In Libië verdwijnen ze in verschrikkelijke detentiecentra. Zo breng je mensen heel bewust in een situatie van slavernij en marteling. Als wij migranten bewust buiten houden via deals met andere landen, dragen we nog wel verantwoordelijkheid voor de gevolgen voor hun mensenrechten.”
Dat wil echter niet zeggen dat Europa alle asielzoekers zonder meer moet opnemen. “Zorg voor goede en snelle procedures, zodat je mensen die geen bescherming nodig hebben kunt terugsturen naar het land van herkomst, niet naar het land waar ze toevallig doorheen zijn gereisd. Zorg ook voor een asielsysteem waarin je eigen normen worden gehandhaafd, in plaats van dat mensen elders in een hel worden vastgehouden. Een aantal landen moet geholpen worden hun systeem op orde te krijgen. Ik denk dat je op die manier het probleem best op zou kunnen lossen. En als blijkt dat die Oost-Europese landen echt niet mee willen werken, waarom zouden ze dan in Schengen mogen blijven? Ik zou het liever anders willen, maar open binnengrenzen betekent bij uitstek ook dat je gezamenlijk de verantwoordelijkheid draagt voor asielzoekers.”
Democratie
Rechtswetenschapper, politica, rapporteur; “Eigenlijk balt alles wat ik gedaan heb samen in deze nieuwe functie”, concludeert Tineke Strik. Ze zal zich dan ook niet alleen met migratie bezighouden. Ze wil werken aan politieke transparantie in Europa, en de koers van Judith Sargentini voortzetten als het gaat om het waarborgen van de rechtsstaat bij de lidstaten. “Ik wil niet alleen meedraaien in de tredmolen van procedures, want daarin kun je verdrinken. Ik wil mijn eigen agenda bepalen.”
Tot het zover is, werkt ze aan haar laatste opdracht voor de Raad van Europa. Ze staat op het punt om te vertrekken naar de Kroatisch-Bosnische grens, om te rapporteren over de asielzoekers die daar “letterlijk terug geknuppeld” worden om te voorkomen dat ze de Europese Unie binnenkomen. “Ik vind het belangrijk om dat met eigen ogen te zien. En ik zal mijn bevindingen ook zeker meebrengen naar het parlement.”